Rất nhiều dự án đang được triển khai mà không cần phải có quy hoạch hay chí ít có ý kiến của nơi phê duyệt quy hoạch là thực tế của ngành thép.

Cuộc kiểm tra của Bộ Công Thương mới đây xung quanh các dự án thép đang được triển khai so với quy hoạch ngành này được phê duyệt vào tháng 9/2007 là một minh chứng cụ thể cho việc quy hoạch và thực tế có khoảng cách khá xa nhau.

Quy hoạch vẫn… vỡ!

32 dự án không kể lớn bé đang triển khai, thậm chí có cả những dự án đã đi vào sản xuất có thể là con số không quá nhiều. Thậm chí còn đáng hoan nghênh nếu xét thuần túy về mặt thu hút vốn đầu tư. Nhưng chúng lại không có trong danh mục Quy hoạch ngành thép giai đoạn 2007-2015, có tính tới 2025. Hơn thế, so với 23 dự án được ghi chính thức trong quy hoạch, con số trên quả đáng giật mình!

Cũng theo kết quả kiểm tra trên, các dự án không thuộc danh mục quy hoạch ngành thép nhưng đã được cấp giấy chứng nhận đầu tư đến từ Bà Rịa-Vũng Tàu (7 dự án); Hải Phòng (5 dự án); Thanh Hóa và Hải Dương mỗi tỉnh có 4 dự án; Hà Tĩnh (3 dự án); các tỉnh Cao Bằng, Bắc Kạn, Hòa Bình, Hà Nội, Hà Nam, Nam Định, Thái Bình, Quảng Ninh, Ninh Thuận mỗi tỉnh có 1 dự án.

Trong số đó, có 2 dự án đã đưa vào sản xuất là Nhà máy Gang thép Đông Triều, Quảng Ninh và Công ty TNHH Hoa Phong (Trung Quốc) tại Hà Nam; 3 dự án khác đang hoàn chỉnh, dự kiến đưa vào sản xuất đầu năm 2009 là Công ty cổ phần Thép Vạn Lợi và Công ty cổ phần Thép Đình Vũ tại Hải Phòng, Công ty cổ phần Khai khoáng và Luyện kim Thanh Hà tại Thanh Hóa. Điều đáng nói ở đây, trong số các dự án ngoài quy hoạch, cho dù có 3 dự án nhà máy thép liên hợp quy mô lớn đã được Thủ tướng Chính phủ cho phép đầu tư; 5 dự án quy mô vừa đã được Bộ Công Thương có ý kiến thỏa thuận thì 24 dự án quy mô vừa và nhỏ còn lại không có ý kiến cho phép và thoả thuận của hai nơi trên nhưng vẫn được triển khai xây dựng.

Trên thực tế, việc nảy sinh nhiều dự án thép ngoài quy hoạch được các địa phương cấp giấy chứng nhận đầu tư này, theo báo cáo của Bộ Công thương, là do bất cập trong quản lý và xuất phát từ sự không thống nhất giữa các văn bản pháp luật, cụ thể là các quy định của Luật Đầu tư và Luật Xây dựng.

Tuy nhiên, Thứ trưởng Bộ Công thương Lê Dương Quang khi nói về việc phá rào của hơn 30 dự án trên cho hay, quy hoạch hiện nay đã khác trước, chủ yếu mang tính định hướng cho nhà đầu tư, đưa ra dự báo về cung-cầu cũng như mong muốn của Chính phủ.

Mặc dù vậy, ông Quang cũng thừa nhận, công tác dự báo của chúng ta còn yếu, đặc biệt là dự báo về khả năng xuất khẩu. Trong khi trên thực tế, khá nhiều dự án, nhất là các dự án của nhà đầu tư nước ngoài khi xin đầu tư tại Việt Nam đã đưa ra mục tiêu “xuất khẩu là chủ yếu”!

Nỗi lo hậu dự án 

 

Nhưng sự bùng nổ của các dự án thép, đặc biệt là các dự án quy mô lớn đã khiến Hiệp hội Thép Việt Nam phải lên tiếng cảnh báo. Ông Phạm Chí Cường, Chủ tịch Hiệp hội quan ngại, ngành công nghiệp thép có nhiều dự án đầu tư là dấu hiệu đáng mừng. Tuy nhiên, rất cần sự cân nhắc thận trọng để tránh gặp phải những vấn đề nảy sinh do chấp nhận ồ ạt dự án cùng với việc lựa chọn đối tác dễ dãi, không đủ năng lực về tài chính và công nghệ.
 

Trên thực tế, đã có những dự án thép lớn như dự án thép không gỉ của Tập đoàn Quangding (Đài Loan) có quy mô hơn 700 triệu tấn thép/năm với vốn đầu tư dự kiến cũng hơn 700 triệu đô-la Mỹ sau 3 năm không triển khai gì từ khi nhận được giấp phép. Một số các dự án thép lớn hơn khác cũng triển khai rất chậm chạp và thậm chí có dấu hiệu không đủ năng lực đi tiếp quãng đường dài còn lại dù đã nhận được sự ủng hộ nhiệt tình của các cơ quan hữu trách. Không chỉ liên quan đến năng lực sản xuất của nhà đầu tư, ông Cường còn đặt vấn đề về nguyên liệu quặng sắt và than cốc cho các dự án thép. Cho tới nay, Việt Nam đã thăm dò tương đối kỹ quặng sắt ở 2 mỏ Thạch Khê (Hà Tĩnh) và Quý Xa (Lào Cai) và một số mỏ nhỏ ở Cao Bằng, còn lại hầu hết chỉ là tìm kiếm, thăm dò sơ bộ, con số trữ lượng không đủ độ tin cậy. Với thực tế này, nếu xây dựng lò cao sử dụng quặng ở địa phương, cần cân nhắc nguồn nguyên liệu quặng có thể cung cấp cho 20 - 30 năm, thậm chí tới 50 năm tuổi thọ của lò cao và của khu liên hợp.

Đó là chưa kể, Việt Nam gần như không có than mỡ để luyện than cốc dùng trong luyện kim. Ngay khu gang thép Thái Nguyên cũng chỉ có mỏ than mỡ cỡ nhỏ và phải nhập khẩu thêm than cốc của Trung Quốc để đảm bảo sản xuất. Nhưng biện pháp răn đe những hành vi phá vỡ quy hoạch kiểu này dường như là điều không dễ dàng. Bộ Công Thương rút cục đã đề nghị Chính phủ cho phép bổ sung vào quy hoạch các dự án thép đã được địa phương trót cấp giấy chứng nhận đầu tư.

Không e ngại điều này sẽ tạo nên tiền lệ xấu, Thứ trưởng Lê Dương Quang cho rằng: “Trong quá trình thực hiện, quy hoạch nào cũng cần được thường xuyên rà soát, cập nhật. Chính phủ sẽ quyết định việc có chấp thuận bổ sung hoặc không bổ sung quy hoạch tùy thuộc vào yêu cầu điều hành kinh tế vĩ mô”.

Lẽ dĩ nhiên quy hoạch mở có thể khiến cho việc bổ sung các dự án được thực hiện dễ dàng hơn và có vẻ không ảnh hưởng tới các vấn đề khác, ngoại trừ việc điều chỉnh lại chính quy hoạch. Nhưng trên thực tế, quy hoạch khi được xây dựng đã tính tới các yếu tố liên quan khác như cơ sở hạ tầng và quỹ đất... để cân đối với các mục tiêu khác. Nay, muốn hợp thức hóa việc cấp phép của các địa phương bằng con đường bổ sung vào danh mục của quy hoạch lần nữa cho thấy sự thiếu thuyết phục của quy hoạch. Và không ai khác, chính các doanh nghiệp rồi sẽ phải đối diện với bài toán “đầu vào, đầu ra” không dễ giải!